Podijeljen je na tri dijela - glavu, tijelo i rep. U predjelu glave pankreasa nalazi se glavni žučni vod koji odvodi žuč iz jetre i spaja se sa glavnim izvodnim kanalom pankreasa u zidu dvanaestopalačnog crijeva.
Pankreas luči sok bogat želučanim enzimima neophodnim za varenje hranljivih materija, ali i vitalne hormone insulin, glukagon, somatostatin i pankreasni polipeptid. Kao i svaki drugi organ, pankreas, odnosno gušterača, ima značajnu ulogu za održavanje zdravlja organizma. Poput drugih organa podložna je određenim bolestima, od kojih neke u ogromnom procentu dovode do smrtnog ishoda.
Pankreas pripada vitalnim organima bez kojih se ne može. Nalazi se u gornjem dijelu trbuha iza trbušne maramice i naliježe na kičmeni stub u nivou prvog lumbalnog (krsnog) pršljena. Podijeljen je na tri dijela - glavu, tijelo i rep. U predjelu glave pankreasa nalazi se glavni žučni vod koji odvodi žuč iz jetre i spaja se sa glavnim izvodnim kanalom pankreasa u zidu dvanaestopalačnog crijeva.
Koja je funkcija pankreasa?
Kao jedna od najvažnijih žlijezda ljudskog organizma gušterača se sastoji od dva funkcionalna dijela, egzokrinog i endokrinog. Egzokrini dio koji čine takozvane acinusne ćelije, zadužen je za lučenje bistrog, alkalnog soka, bogatog želudačnim enzimima (amilaza, lipaza, proteaza). Ovi enzimi neophodni su za varenje hranljivih materija - bjelančevina, ugljikohidrata i masti. Da bi u ovom dijelu sve funkcionisalo u savršenom redu treba da se dnevno izluči litar i po pankreasnog soka. Sa druge strane, endokrina funkcija odnosi se na rad Langerhansovih ostrvaca, koja u krv luče hormone insulin, glukagon, somatostatin i pankreasni polipeptid.
Šta može da poremeti normalan rad ove žlijezde?
Upalni i maligni procesi. Upalni procesi mogu biti akutne i hronične prirode. Akutna upala, odnosno akutni pankreatitis, obično nastaje zbog oboljenja žučnih puteva i žučne kese, sa prisutnom kalkulozom, odnosno kamenčićima. Alkoholizam je drugi važan uzrok nastanka ovog oboljenja, kada zbog velike količine alkohola dolazi do samosvarivanja pankreasa, jer se aktivirani enzimi za varenje, umjesto u želucu, luče u pankreasu. Ne treba zaboraviti ni masnu hranu i druge loše životne navike kao agresivce koji uništavaju gušteraču. Kod akutnog pankreatitisa oboljeli oseća podmukli bol u gornjim dijelovima trbuha ispod desnog rebarnog luka i grudne kosti, ali i u krsnom dijelu leđa. Posle izvijesnog vremena počinje da povraća, a bolovi postaju sve intenzivniji. Međutim, na sreću, čak 70 do 80 odsto oboljelih ima lakši tip pankreatitisa koji može da se izliječi od sedam do deset dana. Da bi uspjeh bio potpun, pacijent mora apsolutno da prestane da konzumira alkohol, jer su osobe sklone alkoholu primarni dio populacije koja najčešće obolijeva. Bolest, inače, može jednostavno da se dijagnostikuje, osim kliničkog pregleda na raspolaganju su ultrazvuk ili skener, pomoću kojih precizno može da se procijeni težina bolesti.
Postoji li trenutak kada se zna da je oboljeli izliječen?
U trenutku kada prestanu bolovi može se reći da je pacijent izliječen. Ali ako je do pankreatitisa dovela kalkuloza žučnih puteva, ne primjenjuje se konzervativno liječenje, već hirurško, radi uklanjanja stvorenih kamenčića. Međutim, važno je da se zna da svaka upala dovodi do stvaranja ožiljaka, može da recidivira, odnosno vrati se, ili pređe u hronični oblik. Može da recidivira poslije šest mjeseci do godinu dana, a kada se bolest nanovo konstatuje pankreas može da bude potpuno oštećen. Tada dolazi do izuzetno ozbiljnih problema, jer nastaju velika krvarenja i ugroženost ove žlijezde. Za normalan rad dovoljno je da postoji petina pankreasa, ali ako se kasno reaguje situacija može da se ozbiljno iskomplikuje.
Šta se u takvim okolnostima konkretno dešava?
Osobe sa uništenim pankreasom vrlo često postaju dijabetičari, jer izostaje stvaranje insulina, imaju i otežano varenje. Čak kod 20 odsto oboljelih stanje se komplikuje i može da se završi sa smrtnim ishodom, zbog sistemskog zahvatanja vitalnih organa srca, pluća, bubrega i nastanka opšte infekcije. Nažalost, uprkos svim ovim saznanjima, većina bolesnika dolazi zbog hroničnog bola koji se javlja jer su zahvaćeni nervni završeci u retroperitonealnom prostoru, odnosno prostoru iza trbušne maramice, kao i povećanja intrapankreasnog pritiska. U svakom slučaju, ako se akutna upala pankreasa ne liječi na vrijeme i pređe u hronični oblik, postoji veliki rizik za nastanak karcinoma, koji ima apsolutno lošu prognozu.
Kakva je priroda tumora pankreasa?
Tumori egzokrinog pankreasa predstavljaju jedan od najznačajnijih zdravstvenih problema savremenog svijeta. Mogu biti benigni i maligni, pri čemu su benigni znatno rjeđi, a njihovo izlječenje postiže se operativnim putem. Međutim, zabrinjavajući je podatak da su maligni tumori egzokrinog dijela peti vodeći uzrok smrti. Češće se javljaju kod muškaraca, a najčešće između 60. i 80. godine života. Nažalost, nema preciznog odgovora šta je uzrok njihovog nastanka. Kao najčešći faktori rizika navode se dijabetes, pušenje, konzumiranje kafe, masna hrana, proteini životinjskog porekla, gojaznost, hronični pankreatitis, izloženost hemikalijama, kao i genetska predispozicija.
Koliko brzo karcinom pankreasa napreduje?
Karcinom pankreasa često se razvija mjesecima, pa i godinama prije postavljanja dijagnoze. Simptoma gotovo da i nema, a ako se i pojave potpuno su nespecifični. Što je još gore, ova vrsta tumora vrlo brzo se širi na okolne organe i tkiva, limfne i krvne sudove, nerve i rano daje udaljene metastaze. Klinička slika zavisi od njegove lokalizacije. Kod dvije trećine slučajeva nastaje u glavi pankreasa, što se smatra izvijesnom prednošću jer su simptomi jasniji, a dijagnoza se postavlja ranije, nego ukoliko se lokalizuje u tijelu i repu ovog organa. U svakom slučaju, uspjeh liječenja karcinoma glave pankreasa je bolji.
Koji su tipični simptomi za ovu vrstu karcinoma?
Najčešći simptomi su bol, žutica, svrab po koži, tamna prebojenost urina a svijetla prebojenost stolice, gubitak tjelesne težine, kao i povraćanje. Ukoliko laboratorijske analize, tumorski markeri, ultrazvučni pregled stomaka, skener, magnet, pregled krvnih sudova i druge dijagnostičke procedure potvrde prisustvo zloćudnog tumora, pristupa se hirurškom liječenju. Zavisno od kompleksnosti tumora operacija može biti radikalna ili palijativna, odnosno pomoćna. U svakom slučaju, radikalna operacija može da se izvede tek kod petine oboljelih kod kojih je karcinom lokalizovan u glavi pankreasa, a samo kod pet procenata sa zloćudnim tumorom u tijelu i repu gušterače. Ovo je kompleksna i dugotrajna hirurška procedura koja podrazumijeva resekciju pankreasa do u zdravo tkivo, završnog dijela želuca, dvanaestopalačnog crijeva, dijela glavnog žučnog voda i okolnih limfnih žlijezda, kao i masnog tkiva iza trbušne maramice.
Da li kod svih oboljelih mogu da se izvedu ovako kompleksne operacije?
Operaciju je moguće izvesti samo kod pacijenata u relativno dobrom opštem stanju, a bez lokalnih ili udaljenih metastaza. Ukoliko se to izvede, postoperativna dopunska terapija može redukovati rizik ponovnog nastanka karcinoma. Obično se sprovodi šestomesečna
hemioterapija, a ponekad i zračenje. Otežavajuća okolnost za pacijente u postoperativnom liječenju i terapiji su neželjena dejstva poput izraženog umora, mučnina, dijareja, gubitak apetita i kose, kao i slabljenje imunog sistema.
Kakve su prognoze za ovu vrstu karcinoma?
Prognoza zavisi od stadijuma kada su otkriveni i njihovih bioloških karakteristika. Međutim, čak i kod potencijalno izlječivih tumora rizik ponovnog nastanka i posljedično smrtnog ishoda prilično je visok. Samo oko 20 odsto oboljelih, kod kojih je primijenjena specifična procedura, živi pet godina od operacije. Preostali pacijenti u prosjeku žive do dvije godine. Kod oboljelih sa lokalno uznapredovalim ili metastatskim karcinomom pankreasa preživljavanje je znatno kraće, ne duže od nekoliko mjeseci. Ovo bi na umu trebalo da imaju prije svega ljekari opšte prakse koji treba da obrate pažnju na netipične simptome na koje se žale pacijenti. Jer, blagovremenim dijagnostikovanjem malignih tumora, prognoze mogu biti više obećavajuće za oboljelog.
Slični članci
