Poliklinika Kardiocentar Sarajevo

Ultrazvuk srca (ehokardiografija)  

Ultrazvuk srca ili ehokardiografija (punim nazivom transtorakalna ehokardiografija) je neinvazivna metoda pregleda srca, kojom se dobije slikovna informacija o najznačajnijim srčanim strukturama. Izvodi se tako što se ultrazvučna sonda (dio aparata veličine mobitela, npr.) u ruci ljekara prislanja na pednju lijevu stranu grudnog koša pacijenta na više mjesta. Zahvaljujući odašiljanju i odbijanju ultrazvučnih valova kroz tkiva u grudnom košu, elektronskom obradom u aparatu na ekranu aparata dobija se slika srca.

Pacijent pri ultrazvučnom pregledu leži na lijevom boku, s lijevom rukom savijenom ispod glave, a desnom opuštenom niz desni bok (kao da spava ležeći na strani). Ovaj položaj je neophodan da bi se srce prislonilo na lijevi prednji zid grudnog koša i dobila kvalitetnija slika na ekranu aparata. Ultrazvučna sonda u ruci ljekara postavlja se na nekoliko karakterističnih mjesta na grudnom košu, prije svega uz lijevi rub grudne kosti i u peti međurebarni prostor. Pošto je srce kompliciran organ, neophodno je pregledati ga iz više perspektiva, da bi se adekvatno procijenilo njegovo stanje. Osim toga, sonda se postavlja i u udubinu iznad grudne kosti (u dnu vrata) i u žličicu, ispod rebarnih lukova. U ove dvije pozicije pacijent leži na leđima s nogama savijenim u koljenima i glavom okrenutom ulijevo.

Ultrazvučnim pregledom srca određuju se:

• dimenzije srčanih struktura (pretkomora, komora, debljina srčanog mišića, dimenzije aorte u onom dijelu koji je dostupan pregledu),
• snaga srčanog mišića (ejekciona frakcija, stanje istisne funkcije srca, poremećaji u kretanjima srčanog mišića),
• valvule ili srčani zalisci (procjenjuje se izgled i funkcija valvula),
• pregrade između pretkomora i komora (trebalo bi da nemaju otvora u sebi),
• stanje srčane ovojnice (srčane kese, perikarda),
• eventualno prisustvo neželjenih tvorbi unutar srčanih šupljina (trombi-ugrušci, dobroćudni ili zloćudni tumori itd),
• druge strukture dovoljno velike da se prikažu ultrazvučnim pregledom.

Ultrazvučni pregled srca ima svoja ograničenja. U pacijenata sa deformitetima grudnog koša, u gojaznih i pacijenata sa neuobičajeno uskim međurebarnim prostorima, prikazivanje (vizualizacija) srčanih struktura može viti više ili manje otežano, nekad i nemoguće. Aorta se prikazuje samo u prvih nekoliko centimetara toka po izlazu iz srca. Budući da ultrazvučni snop ima ograničenu mogućnost prodora u dubinu tkiva, a da aorta u svom toku zavija ka natrag, vizualizacija daljih segmenata aorte najčešće je neizvodiva. Dio luka aorte može se prikazati postavljanjem sonde u jugularnu jamu (udubljenje u dnu vrata neposredno iznad gornjeg ruba grudne kosti), ali je procjena iz ove perspektive često relativno ograničena.

 Transezofagealni ultrazvuk srca

Transezofagealna ehokardiografija (TEE) je poluinvazivna metoda ultrazvučnog pregleda srca. Smatra se poluinvazivnom zato što se izvodi ulaskom u tijelo pacijenta, ali bez uboda ili reza, tj. beskrvnim pristupom. Ova metoda omogućuje pomniji pregled i preciznije određivanje osobina srčanih struktura, istih onih koje se procjenjuju transtorakalnom ehokardiografijom. Ulaz u organizam obezbjeđuje se preko usta i ždrijela do jednjaka. Pacijent je dužan progutati sondu, koja je tanja i drukčije oblikovana od transtorakalne sonde. Sonda za TEE je u obliku tanke fleksibilne cijevi debljine nešto šireg kabla za struju. Oblikom podsjeća na sondu korištenu u ezofagogastroduodenoskopiji (endoskopiji probavnog trakta).

Pacijent je svjestan, leži na lijevom boku. U usnu šupljinu sprejom se nanese lokalni anestetik, koji umanjuje neprijatnost pregleda. Zbog blokade osjećaja za gutanje, nije dozvoljeno jesti, niti piti tekućinu poslije pregleda. Prije pregleda također nije dozvoljeno jesti ni piti, zbog moguće aktivacije refleksa povraćanja, što može dovesti do ulaska hrane i tečnosti u dušnik, a ovo može biti opasno po život.

Sonda se vrhom stavlja u usnu šupljinu i pažljivo gurne ka ždrijelu. Pacijent se instruira da načini manevar gutanja u tom momentu i sonda klizne u jednjak. Nakon početne lakše neprijatnosti, pacijent se instruira da diše polako i lagano, što omogući da se pregled obavi u najkraćem vremenu. Ukoliko postoje smetnje u refleksu gutanja u smislu da pacijent nikako nije u mogućnosti progutati sondu, može se kratkotrajno sedirati i uspavati radi izvođenja pregleda.

Prednosti TEE u odnosu na klasični, neinvazivni ultrazvučni pregled srca su mogućnost znatno bolje vizualizacije srčanih struktura u odnosu na klasični ultrazvuk srca. Naime, srcu se pristupa sondom iz jednjaka, koji je direktno prislonjen uz srce i sonda je vrlo blizu srčanih struktura. Osim toga, između sonde i srca nema rebara niti drugih koštanih struktura koje bi ograničile poziciju sonde, za razliku od one za transtorakalni ultrazvuk srca. Ovim je moguć daleko precizniji i pažljiviji pregled srčanih struktura ukoliko ih nije moguće adekvatno procijeniti transtorakalnim ultrazvukom srca.

Nedostaci su izvjesna neprijatnost pregleda, neophodnost specifične pripreme za pregled, rizik od ozljede struktura u kojima se nalazi sonda (usna šupljina, ždrijelo, jednjak) i, zbog težeg podnošenja pregleda od strane pacijenta, ograničeno trajanje pregleda. Također, vizualizacija jednog dijela luka aorte je otežana, jer luk je dijelom naslonjen na bronh (dušnicu), a ultrazvučni valovi ne prolaze kroz zrak u bronhu dovoljno da bi formirali sliku na aparatu.

Transezofagealna ehokardiografija također se često primjenjuje za nadzor operativnog zahvata na srcu, prevashodno operacija na valvularnim strukturama i aorti.

Holter 24-satni EKG monitoring

Gotovo sve osobe koje su iskusile neki oblik aritmije (poremećaja ritma srca) znaju da napadi aritmije ne moraju biti stalno prisutni. Pritom postoji veliki broj različitih vrsta aritmije, od kojih su neke sasvim bezazlene, a neke znaju biti opasne po život. Na osnovu razgovora s pacijentom nije uvijek moguće utvrditi o kojem tipu aritmije se radi. Najbolji alat od pomoći u ovim okolnostima je EKG (za razjašnjenje EKG-a pogledajte tekst pod linkom EKGu glavnom izborniku). Iako su neke aritmije stalne (npr. hronična fibrilacija atrija, tj. stalno treperenje pretkomora), mnoge vrste poremećaja srčanog ritma prisutne su samo povremeno. Stoga je česta pojava da EKG snimljen prilikom pregleda bude sasvim normalan, a da pacijent van zdravstvene ustanove ponekad dobije poremećaj ritma. Iz ovih razloga pristupa se 24-satnom snimanju ritma srca, što je poznato pod popularnim nazivom Holter-monitoring. Nekad se te snimke znaju i produžiti na nekoliko dana u cilju da se aritmija elektrokardiografski (EKG-om) zabilježi, te da se potom može precizno analizirati. Iz takvih analiza proizlaze različite terapijske strategije, ovisno o vrsti, intenzitetu i dobroćudnosti ili zloćudnosti nađene aritmije.
Pacijentu koji dolazi na snimanje Holter monitoringa obučena medicinska sestra instalira Holter-uređaj i poveže na pacijentovo tijelo elektrode kojima će se detektirati EKG signal. Pacijent će narednih 24 sata nositi Holter-uređaj i baviti se svojim uobičajenim dnevnim aktivnostima. Cilj je da se utvrdi pojavnost aritmije u normalnom, prosječnom danu ispitivanog pacijenta. Jedino bi trebalo izbjeći tuširanje/kupanje da se ne bi oštetili elektronski sklopovi uređaja. Sutradan u isto vrijeme kad je prethodnog dana aparat postavljen, pacijent dolazi u zdravstvenu ustanovu i aparat se skida. Potom se izvrši očitavanje Holter-EKG snimke od strane ordinirajućeg doktora i pacijentu se uruči nalaz s mišljenjem doktora, podacima sa snimanja i EKG zapisom – izvatkom pojedinih karakterističnih epizoda zabilježenih tokom snimanja. Na temelju ove snimke doktor će dati preporuku o daljim dijagnostičkim procedurama i liječenju, ako je isto potrebno.

24-satni monitoring arterijskog tlaka / pritiska

Mnoge osobe s visokim krvnim tlakom (hipertenzijom) iskusile su oscilacije tlaka u različitim formama. Nekima se dešava da se nepravilno izmjenjuju skokovi i padovi tlaka, kod nekih su skokovi tlaka prisutni samo u specifičnim okolnostima (npr. odlazak na pregled), a kod nekih je tlak stalno visok. Također, povremeno se dešava da treba procijeniti efekte antihipertenzivne terapije. Hipertenzija je, naime, često sasvim asimptomatska i neke oscilacije tlaka ili konstantno poremećene vrijednosti ne mogu se detektirati jednim mjerenjem u zdravstvenoj ustanovi. S druge strane, individualno mjerenje koje poduzimaju sami pacijenti zna biti od velike pomoći doktoru kod donošenja odluke o terapiji, ali preciznost takvog mjerenja vrlo je varijabilna, kako zbog ljudskog faktora, tako i zbog različite preciznosti / kalibracije tlakomjera

Stoga je ponekad potrebno pristupiti kontinuiranom praćenju arterijskog tlaka tokom perioda od 24 sata. Za ovo pacijent ne mora ležati u bolnici, već se procedura komforno može sprovesti i u kućnim uvjetima. Tada se pristupa 24-satnom monitoringu arterijskog tlaka. Slično Holter EKG monitoringu, i ovdje se jedna fiziološka funkcija prati tokom cijelog dana, ambulantno, te se često i ovo praćenje naziva Holterom, ali ovaj put Holter-monitoringom arterijskog tlaka.

Pacijentu koji dolazi na snimanje Holter monitoringa obučena medicinska sestra instalira Holter-uređaj i poveže na pacijentovu ruku manžetnu sa senzorom kojom će se detektirati visina arterijskog tlaka. Pacijent će narednih 24 sata nositi Holter-uređaj i baviti se svojim uobičajenim dnevnim aktivnostima. Cilj je da se zabilježi visina tlaka u velikom broju mjerenja tokom dana (i nešto rjeđe tokom noći, da se ne bi ometao pacijentov san). Sutradan u isto vrijeme kad je prethodnog dana aparat postavljen, pacijent dolazi u zdravstvenu ustanovu i aparat se skida. Potom se izvrši očitavanje Holter-snimke od strane ordinirajućeg doktora i pacijentu se uruči nalaz s mišljenjem doktora, podacima sa snimanja i krivuljama sistoličkag, dijastoličkog i srednjeg arterijskog tlaka. Na temelju ove snimke doktor će dati preporuku o daljim dijagnostičkim procedurama i liječenju, ako je isto potrebno.

EKG ili elektrokardiografija

Kardiološki pregled danas ne može se niti zamisliti bez EKG-a. Kardiološki pregled bez EKG-a ne može se smatrati kompletnim niti konkluzivnim. Budući da se EKG može vrlo brzo i drastično mijenjati iz trenutka u trenutak, od iznimne je važnosti da za kardiološki pregled EKG bude snimljen kao „svjež“, tj. neposredno pred pregled.

Elektrokardiogram ili EKG je jednostavna metoda neinvazivne kardiološke dijagnostike kojom se detektiraju električne promjene na srcu koje potiču srce da radi.
Naime, srce je mišić, a za kontrakcije mišića neophodno je da ih potakne struja niskog intenziteta koja se širi srcem preko tačno određenih puteva. Srce posjeduje autonomiju u radu i uveliko je neovisno o ostalim tjelesnim sistemima, ali je u stanju reagirati na promjene u tijelu i prilagoditi se njima. Inicijalni električki impuls nastaje u gornjem dijelu srca, na desnoj pretkomori u blizini utoka gornje šuplje vene, u strukturi koju koju zovemo sinoatrijski čvor. Struja se prenosi na pretkomore i uzrokuje njihovu kontrakciju (stezanje), čime se krv upumpava iz pretkomora u komore. Struja također ide kroz tri „trase“ do sredine srca, gdje se nakratko usporava. Usporenje se događa u strukturi koju zovemo atrioventrikularni čvor, a nalazi se na sredini između lijeve i desne komore, ali blizu zone gdje komore graniče s pretkomorama. Nakon ovog usporenja struja se šalje niz tzv. Hissov snop, koji se odmah potom grana na dva nova puta koja se prostiru i granaju kroz mišić lijeve i desne komore. S ovih puteva struja se širi dalje po obje komore. Ovo širenje uzrokuje kontrakciju (stezanje) srčanih komora. Kontrakcija komora pumpa krv iz komora prema aorti i dalje ka drugim organima (krv iz lijeve komore), odnosno prema plućnoj arteriji i dalje ka plućima (krv iz desne komore).  Nakon jednog ovakvog srčanog ciklusa generira se nova struja u sinoatrijskom čvoru i proces kreće ispočetka. Tako se srčani otkucaji ponavljaju tokom cijelog života, u prosjeku svakih 0,7 sekundi po jedan novi otkucaj.
Razni poremećaji na srcu, čak i vrlo suptilni, znaju mijenjati način na koji se ove struje šire srcem. Tada širenje ovih struja poprima karakterističnu sliku, te se na temelju nje može otkriti o kakvom se poremećaju na srcu radi. EKG aparat bilježi kretanje ovih struja i transformira ih u grafički zapis. Srce se snima iz više perspektiva da bi se dobio što bolji uvid u stanje, pa se i elektrode za snimanje postavljaju na specifična mjesta na tijelu pacijenta.
Poremećaji koje EKG može otkriti mogu biti: infarkt miokarda, neke forme anginae pectoris, uvećanje dimenzija pojedinih srčanih šupljina ili zadebljanje srčanog mišića (hipertrofija), razne vrste aritmija (poremećaja srčanog ritma), neke poremećaje srčane ovojnice (perikarda) itd.

EKG je nezamjenjiv alat u sklopu kardiološkog pregleda i njegov je neizostavan dio.