Genetski stečene trombofilije Piše: Dr. Sci. Rijad Konjhodzić
Trombpfilija je medicinski izraz kojim se opisuje stanje u kojem krv ima visoku tendenciju zgrušavanja. Obično je kategoriziramo dvojako: kao nasljednu ili stečenu. Stečena trombofilija je rezultat specifičnoga medicinskoga stanja, kao što su trauma, karcinom, ili prolongirano ležanje nakon hirurškoga zahvata. Također, uživanje pojedinih droga, narocito kokaina, aktivira trombocite zadužene za zgrusavanja krvi, i znacajno povećava vjerovatnocu formiranja ugrušaka u krvotoku. Pacijenti sa nasljednom trombofilijom imaju tendenciju formiranja ugrušaka zbog genetske predispozicije koju su nasljedili od svojih roditelja, i neovisna je od vanjskih faktora.
Zgrušavanje krvi je prirodna odbrana organizma protiv krvarenja i dešava se gdje god je došlo do oštećenja krvnoga suda. Ugrusšci se formiraju kroz seriju hemijskih reakcija između krvnih plocica (trombocita) i proteina prisutnih u krvi, koje nazivamo faktorima koagulacije. Plocice i proteine rade u sinergiji prilikom procesa zgrušavanja, ili, drugim rječima, oni startaju i stopiraju proces prema potrebi organizma. Ukoliko taj process ne radi kako treba, krvni ugrušak se moze formirati unutar krvnog suda, blokirajući tako dotok krvi u okolna tkiva. Medicinski naziv za takav slučaj je tromboza.
Da bi process zgrušavanja krvi radio pravilno proteinski faktori zgrušavanja moraju biti prisutni u dovoljnim dozama. Pacijenti sa nasljednom trombofilijom nekad nisu u stanju proizvoditi dovoljne količine specifičnih faktora zgrušavanja, ili faktori mogu imati strukturalnu pogrešku koja ih čini neaktivnima. Kao što smo spomenuli, faktori zgršavanja su proteini, i kao takvi su građeni od lanca amino kiselina, koji je, opet, diktiran od strane trinukleotidnih slijedova na informacijskoj RNA. To znači,da ukoliko postoji genetska greška, ili kako je genetičari nazivaju mutacija, na nekom od gena koji diktira sintezu proteina bitnih za koagulacijski proces, proteini sintetizirani po takvom uzorku nisu u stanju doprinjeti procesu kao što je predviđeno.
Postoji šest mutacija na pet različitih gena koja mogu biti odgovorna za poremećaje u zgrušavanju krvi, odnosno stečenu trombofiliju:
1. Faktor V Leiden trombofilija je najčešći nasljedni poremećaj koagulacije u bijeloj populaciji, a ime je dobila po gradu Leidenu u Holandiji, gdje prvi put identificirana 1994. godine. Genetski je izazvana tačkastom mutacijom na exonu 10 F5 gena, koja mijenja šifru za aminokiselinu arginin (normalan gen) u glutamin (mutiran gen). Kod ljudi bez mutacije, factor V igra važnu ulogu kod aktivacije enzima trombina, koji opet pomaže kod formiranje fibrina iz fibrinogena, koji čini većinu ugruška. Defektan factor V, diktiran od strane mutiranog gena, ne može biti deaktiviran antikoagulansom proteinom C, što dovodi do hiperkoagulacije. Važno je napomenuti da je ovo dominantna mutacija, tako da ljudi sa samo jednom kopijom defektnog gena mogu imati probleme. Blizu 30% pacijenata sa dubokom venskom trombozom ili plućnom embolijom pokazuju ovu mutaciju. Žene sa ovom mutacijom imaju povišen rizik za spontani pobačaj ili za mrtvorođenče zbog stvaranja ugrušaka u placenti ili pupčanoj vrpci, kao i u samom fetusu, ukoliko je dijete nasljedilo gen.
2. Faktor II mutacija (protrombin 20210 mutacija) predstavlja mutaciju na genu koji kodira za sintezu proteina protrombina, koji je, opet, neophodan za formiranje fibrina. Ova mutacija je prisutna kod otprilike 2% bijele populacije, podjednako kod muškaraci i žena. Osobe sa ovom mutacijom proizvede previse protrombina, što dovodi do hiperkoagulacije.
3. Plasminogen Activator Inhibitor (PAI) 1 je kodiran od strane SERPINE 1 gena. Proizvele su ga celije endotheliuma, koje se nalaze uzduž krvnih sudova. PAI 1 djeluje kao inhibitor serinskih proteaza, koje reguliraju fibrolizu,a relevantna mutacija se manifestuje insercijom ili delecijom gvanozina, s tim da je homozigotna delecija povezana smanjenom fibrolitičkom aktivnošću, odnosno mogućnosti organizma da sam razara krvne ugruške. Mutacija na PAI 1 je posebno opasna u trudnoci, kod reformiranja placente, i može dovesti do formiranja ugrušaka i spontanog pobačaja.
4. Faktor XIII, odnosno polimorfizam na genu 5 FXIII gena, u konačnici dovodi do formiranje delikatnije fibrinske mreže u ugrušku, što ga čini manje podložnim fibrinolizi, i tako smanjuje fibrinsku degradaciju.
5. Metilentetrahidrofolatna reduktaza (MHTFR) predstavlja enzim koji je kodiran od strane MHTFR gena. Mutacija na lokusu C677T/C677TT (citozin u timin) može dovesti do hiperkromocistemie, odnosto povišenih koncentracija homocisteina, sto je rizikofakor za trombozu. Vazno je napomenuti da je ova mutacija cešća u mediteranskom bazenu, kojem pripada Bosna i Hercegovina. Prisutnost homozigotnog timina povećava rizik.
6. Metilentetrahidrofolatna reduktaza (MHTFR) ima i drugu potencijalno detrementalnu mutaciju na MHTFR genu, A1298C, koja vodi do substitucije Glutamina Alaninom. Ova mutacija utiče na sintezu Nitricnog oksida, signalne molecule koja je bitna u vazodiletaciji, odnosno proširenju krvnih sudova, kao i skupljanjui odnosno agregaciji trombocita.
Provjeravanja prisutnosti pomenutih mutacija može dati odgovore na kliničku sliku kod pacijenta koja se desi iznenada, i bez vidljivog ili objašnjivog povoda. Posebno je bitno testiranje žena u trudnoći, ili onih koje planiraju trudnoću. Važno je napomenti da postoje preventivne mjere koje se mogu ordinirati, kao i činjenica da samo prisustvo pojedinih mutacija ne mora nužno dovesti do pojave bolesti.
Navedene pretrage je moguće uraditi na poliklinici Sunce-Agram.
(https://www.facebook.com/poliklinikasunceagram/posts/303507089859306:0)
