AUTOR ČLANKA 
Šta se može saznati laboratorijskim pregledom krvi?
Krv je crvena, neprozirna i gusta tekućina, slankastog okusa i specifičnog mirisa, koja teče kroz naše krvne žile i srce. Ona prolazi kroz sve dijelove našeg tijela, snabdijeva ga hranljivim materijama i kiseonikom, a odnosi štetne materije do organa koje ih izlučuju (bubrezi) ili neutrališu (jetra). Svijest o značaju i vrijednosti krvi je vrlo visoka u našem narodu, tako da se često može čuti, kao izraz velike ljubavi i odanosti, rečenica: „Dao/dala bih Ti svoje krvi“.
U čovječijem organizmu cirkuliše 5-6 litara krvi. Krv se sastoji od ćelija krvi (crvenih krvnih zrnaca – eritrocita, bijelih krvnih zrnaca – leukocita i limfocita, krvnih pločica – trombocita) i krvne plazme. U krvnoj plazmi nalaze se brojne supstance kao što su: bjelančevine, glukoza, trigliceridi, urea, kreatinin, holesterol, natrij, kalij, kalcij, bilirubin, itd. Krv ima ključnu ulogu u svim životnim procesima, uključujući: prenos hranljivih tvari, kiseonika, ugljen dioksida, hormona, vitamina, enzima, otpadnih tvari, regulisanju tjelesne temperature i volumena tjelesnih tekućina, učestvuje u odbrani organizma od infektivnih i ne infektivnih agenasa i održavanju stalnog balansa između pojedinih sastojaka krvi, i acido-bazne ravnoteže.
KRVNA SLIKA
Svaki laboratorijski pregled treba otpočeti sa uzimanjem kompletne krvne slike (KKS), jer daje ogroman broj informacije o krvnim ćelijama, njihovom broju, obliku, veličini i funkciji. KKS daje prikaz broja eritrocita, leukocita i tombocita. Preveliki ili premali broj bilo koje vrste ćelija ukazuje na ozbiljnu bolest krvi i krvotvornih organa, uključujući različite vrste leukemija. Pored broja svake od navedene vrste ćelija tu su i parametri koji govore o njihovoj funkciji i aktivaciji. Na osnovu broja, karakteristika eritrocita, sadržaja hemoglobina i hematokrita, može se dijagnostikovati anemija. Bijela krvna zrnca imaju glavnu ulogu u odbrani organizma i promjene u broju pojedinih njegovih vrsta govore za različite patološke procese. Tako poremećaj u odnosu pojedinih vrsta bijelih krvnih zrnaca je vezan za specifične infekcije. Naprimjer povećan broja leukocita govori za bakterijsku upalu, limfocita za virusnu, eozinofilnih granulocita za parazitozu i alergijske bolesti, itd.Na osnovu KKS, iskusan kliničar može procijeniti funkcionalni kapacitet krvi, dijagnostikovati rak krvi (različite vrste leukemija), utvrditi izloženost nekim otrovima, otkriti postojanje bakterijske, virusne ili parazitarne infekcije, itd.
OPŠTI BIOHEMIJSKI PREGLED KRVI
Opšti biohemijski pregled krvi uključuje određivanje koncentracije glukoze (šećera), masnoća (holesterol, trigliceridi), enzima jetre (ALT, AST), željeza, uree i kreatinina u krvi. Ovaj pregled daje odličan uvid u funkcionisanje jetre, gušteraće i bubrega. Uobičajeno je da se uz ovaj pregled traži sedimentacija, reumatski faktori i c-reaktivni protein. Rezultati ovih nalaza, između ostalog, pomažu da se dijagnostikuju reumatske i upalne bolesti.
TUMORSKI MARKERI
Razvoj tumora je popraćen lučenjem tumorskih markera, molekule koje se u većim koncentracijama, nego što je normalno, pojavljuju u krvi, mokraći i/ili tkivu bolesnika s određenim vrstama karcinoma. Tumorski markeri su proizvodi samog karcinoma ili imunog sistema kao odgovora na prisutnost karcinoma ili nekog dobroćudnog stanja. Njihovo je mjerenje i identifikacija korisno za dijagnozu, liječenje karcinoma i praćenje terapijskog uspjeha. Tumorski markeri nisu povišeni kod svake osobe koja boluje od karcinoma, osobito u ranim stadijima bolesti. Mnogi tumorski markeri nisu specifični za jedan poseban oblik karcinoma već mogu biti povišeni kod više vrsta zloćudnih bolesti. Zbog toga tumorske markere treba razmatrati zajedno sa drugim kliničkim i laboratorijskim pregledima.
Karcinoembrijski antigen (CEA). CEA prvi put prepoznat kod bolesnika s karcinomom debelog crijeva i do danas je ostao najvažniji pokazatelj te bolesti. Povišene CEA vrijednosti mogu se naći i kod niza drugih karcinoma uključujući melanom, limfom, karcinom gušterače, želuca, vrata maternice, bubrega, štitne žlijezde, jetre, jajnika, pluća i dojke, međutim najčešće se koristi u dijagnostici debelog crijeva, osobito kad je u pitanju metastatska bolest.
Alfa-fetoprotein (AFP). Povišen AFP je jedan od najpouzdanijih pojedinačnih pokazatelja maligne bolesti koji je danas dostupan. AFP je važan za dijagnozu i praćenje terapije hepatocelularnog karcinoma (karcinoma jetre), tumora zametnih ćelija testisa i jajnika, a rjeđe je povišen kod karcinoma gušterače, želuca, debelog crijeva i pluća.
CA 125. Povečana koncentracija CA 125 se nalazi u krvi 80% osoba sakarcinoma jajnika, ali se nalaze može naći i kod drugih zloćudnih bolesti, uključujući: karcinom endometrija, gušterače, dojke, pluća i debelog crijeva, te za vrijeme menstruacije, trudnoće, endometrioze i drugih dobroćudnih ginekoloških i neginekoloških stanja.
CA 19-9. CA 19-9 je antitijelo usmijereno protiv ćelija karcinoma. Poviše vrijednosti ovih antitijela se nalaze kod bolesnika s karcinomom želuca, debelog crijeva i gušterače. Dobroćudna stanja koja mogu uzrokovati povećanje CA 19-9 su: upala žučnog mjehura, žučni kamenci, upala gušterače i ciroza jetre.
CA 15-3. Visoke vrijednosti CA 15-3 se nalaze kod uznapredovalog karcinoma dojke. Karcinomi pluća, jajnika i prostate također mogu uzrokovati povišenje ovog markera, a isto tako i dobroćudne bolesti jajnika i dojke, endometrioza, upalna bolest zdjelice i hepatitis.
Humani korionski gonadotropin (HCG). U toku trudnoće, posteljica normalno proizvodi HCG i on se u prvom tromjesečju koristi kao pokazatelj trudnoće (u testovima na trudnoću). Međutim, povišene vrijednosti HCG se nalaze i kod nekih patoloških stanja, kao što su gestacijska trofoblastna bolest (mola hydatidosa, mola invasiva, koriokarcinom) i tumor zametnih ćelija. Koncentracija HCG povezana je s veličinom tumorske mase i zbog toga ima prognostičku vrijednost.
PSA (prostata specifični antigena). Povišene vrijednosti PSA mogu se naći u krvi muškaraca s dobroćudnim bolestima prostate kao što su prostatitis i adenoma prostate, te kod karcinoma prostate. Povećane koncentracije PSA se nalaze kod oboljelih od karcinoma i do šest mjeseci prije kliničkih i drugih laboratorijskih nalaza, zbog čega se široko koristi u ranom otkrivanju bolesti. Vrijednosti PSA odgovara stadiju i volumenu karcinoma.
HORMONI U KRVI
Hormoni su male, signalne molekule, koje omogućavaju komunikaciju između svih ćelija u organizmu, te regulišu razne fiziološke procese, kao što su: metabolizm, rast i razvoj, a djeluju i na raspoloženje. Luče ih brojne, tzv. žlijezde sa unutrašnjim lućenjem, kao što su: hipofiza, štitnjaća, nadbubrežna žlijezda, spolne žlijezde, gušteraća itd. Rad ovih žljezda je međusobno povezan i ovisan. U krvi se mogu dokazati i izmjeriti koncentracija različitih hormona, kao što su: FSH, TOTAL BETA-hCG, LH, prolaktin, estradiol, progesteron, testosteron, antimulerian hormon, hormoni štitnjaće, itd. Često je potrebno pregledati više različitih hormona koji rade u uzajamnoj sprezi. Tako npr. Funkcija štitne žlijezde povezana je i sa «nadređenim» organima hipofizom i hipotalamusom. Zbog toga su za dijagnostiku osim hormona štitne žlijezde važni i hormon prednjeg režnja hipofize- TSH i hormon hipotalamusa koji oslobađa TSH, a to je TRH. Nadalje u dijagnostici bolesti štitne žlijezde određuju se i serumske koncentracije tireoglobulina kao i antitireoidnih antitijela.
INFEKCIJA KRVI
Mikrobiološkim pregledom, koji se naziva hemokultura, može se otkriti bakterijska infekcija krvi (sepsa). Drugim, veoma složenim, molekularnim, virusološkim, parazitološkim i mikološkim u krvi se mogu naći: bakterije, virusi, gljive i paraziti. Kod nekih infekcija u krvi se oslobađaju produkti mikroorganizama (otrovi, enzimi ili sastavni dijelovi), koji se dokazuju serološkim metodama, a na taj način se potvrđuje postojanje infekcije ili intoksikacije.
SEROLOŠKA DIJAGNOSTIKA ZARAZNIH BOLESTI
Od različitih nametnika naš organizam se između ostalog brani i proizvodnjom antitijela specifičnih za svakog od njih. Dokazivanjem prisustva, mjerenjem kolićine i određivanjem klase specifičnih antitijela u krvi, dokazuje se prisustvo infekcije u različitim dijelovima našeg organizma. Ova metoda se široko primjenjuje za dijagnostiku infekcija uzrokovanim mikrooganizmima, koji se teško uzgajaju u laboratorijskim uslovima, a među njima su svi virusi, legionela, hlamidije, helikobakter pilori itd. Serološkim metodama se mogu dokazati i dijelovi mikroorganizama koji se nalaze u krvi. U dijagnostici nekih bolesti, kao što je npr. hepatits B, kombinuje se dokazivanje virusnih djelića (antigena) i specifičnih antitijela usmjeranih protiv njih. Za procjenu stanja hepatitis B traži se set markera: HBsAg, HbsAt, anti-HBc IgM, anti-HBc ukupna antitijela, HBeAg i ant-HBe.
DIJAGNOZA ALERGIJE I INTOLERANCIJE
Krvne pretrage su najprihvatljivija dijagnostička metoda za dijagnostiku večine alergijskih reakcija. Zasnivaju se na dokazivanju specifičnih antitijela IgE klase u krvi za pojedine vrste alergena. Ovim testom se mogu ispitivati svi, pa i djeca, koja pate od različitih alergijskih bolesti i ekcema, kod kojih je primjena kožnih testova zabranjena.
Intolerancija (nepodnošenje) neke vrste hrane je vrlo rasprostranjena bolest modernog doba. Može se dokazati pregledom krvi na prisustvo specifičnih antitijela klase IgG za pojedine sastojke namirnica. Važno je da se odredi količina (titar) antitijela za svaku namirnicu, kako bi se postavila dijagnoza i odredila pravilna ishrana.
AUTOIMUNE BOLESTI
U krvi oboljelih od autoimunih bolesti mogu se naći ćelije i/ili antitijela usmjerena protiv vlastitih ćelija ili nekih sastojaka našeg tijela.
GENSKE ANALIZE
Krvne ćelije se koriste i za izvođenje različitih genskih analiza uključujući identifikaciju osoba, srodstvo (najčešće očinstvo), različite nasljedne bolesti (npr. trombofilija) itd.
GDJE I KAKO TESTIRATI SVOJU KRV?!
Preglede krvi treba raditi u za to specijaliziranim laboratorijama. Zavod NALAZ je specijalizirana, vrhunski opremljena laboratorija sa vrhunski educiranim kadrom, osposobljena da uradi sve potrebne analize krvi, o kojima se govorilo u ovom članku.
Testiranje krvi može biti dijagnostičko, u cilju postavljanja dijagnoze bolesti, ili preventivno, u cilju procjene zdravstvenog stanja osobe i ranog otkrivanja bolesti dok se njeni znaci i simptomi još ne pojavljuju. Spektar analiza krvi koje treba uraditi određuje ljekar na osnovu istorije bolesti i pregleda bolesnika.
Svaka osoba je odgovorna za svoje zdravlje i treba da se periodično podvrgava kontrolnim pregledima. U zavisnosti od starosti i spola osobe, pregledi treba da se obavljaju u periodu od šest do 12 mjeseci.
